Om te beginnen een voorbeeld van lokaal eigendom uit onze eigen praktijk: Zon op Alphen. Zo’n 170 inwoners van onze gemeente en enkele bedrijven/organisaties investeerden in 2018 via een zogenoemd postcoderoosproject in de aanleg van drie zonnedaken. Bij Rijnvicus (via 1.015 certificaten van 250 kWh/jaar) en Golfclub Zeegersloot (229 certificaten) liggen sinds april 2019 meer dan tweeduizend zonnepanelen. De circa 4.000 MWh duurzame energie die hiermee wordt opgewekt, wordt verkocht aan energiemaatschappijen. De opbrengst komt ten goede aan de deelnemers van Zon op Alphen.

De aanleg van deze postcoderoosprojecten was een initiatief van Energiek Alphen aan den Rijn, dat hiervoor de coöperatie Zon op Alphen oprichtte. Door het hele land en ook elders in Europa werden soortgelijke zon- en windprojecten gerealiseerd, waarin deelnemers gezamenlijk en zonder winstoogmerk – met democratische zeggenschap onder de leden – energieprojecten uitvoeren. In Europa zijn meer dan 4.000 van dit soort coöperaties actief, waarvan ruim 700 met meer dan 150.000 leden in Nederland (bron: Local4Local/Energie Samen).

Publieke leverancier

Met projecten à la Zon op Alphen deed lokaal eigendom zijn intrede in de energiesector. In relatief korte tijd zijn de lokale energiecoöperaties uitgegroeid tot een serieuze, publieke leverancier van duurzame zonne- en windstroom op de energiemarkt. Het belang hiervan voor de energietransitie werd onderstreept in het Klimaatakkoord van 2019, waarin het kabinet het streefdoel opnam van ‘50 procent lokaal eigendom van productie bij hernieuwbare energieprojecten in 2030’.

Het kabinet houdt nog steeds vast aan dit streven, omdat lokaal eigendom bijdraagt aan gelijkwaardige samenwerking tussen marktpartijen en de lokale omgeving. Het woord is niet alleen meer aan de overheid en commerciële energiemaatschappijen. Zonne- en windinstallaties die eigendom zijn van de inwoners en bedrijven in de woonplaats of regio zijn een belangrijke partij geworden. Het illustreert de duidelijke trend waarin gebruikers van energie (consumenten, organisaties, bedrijven, de lokale gemeenschap) een grotere rol spelen in het energiesysteem. Ook Energiek Alphen wil sinds 2019 met eigenaren van daken en (landbouw)grond afspraken te maken voor nieuwe zonnedaken of -velden. Dat blijkt best lastig, maar we werken nog aan enkele initiatieven.

Energiek Alphen en lokaal eigendom

Wat is in de visie van Energiek Alphen lokaal eigendom? Met lokaal eigendom zijn de inwoners zelf samen eigenaar; zij beslissen samen waar en hoe een zonne- of windinstallatie eruit ziet, zij exploiteren samen de installatie in een energiegemeenschap én zij bepalen samen of de winst wordt geïnvesteerd (bijvoorbeeld in een buurtbatterij) en/of om de prijs van de eigen stroom een paar cent te verlagen. Samen de baas zijn in de energiegemeenschap zorgt voor draagvlak om beperkte overlast te accepteren door omwonenden van, bijvoorbeeld, nieuwe zonnevelden en windmolens.

Zelflevering+

Een ander belangrijk element van lokaal eigendom, is dat door de nieuwe Energiewet inwoners, organisaties en bedrijven stroom aan elkaar kunnen gaan leveren via een energiebedrijf, zoals de coöperatieve om | nieuwe energie. Heb je dus stroom over die je zelf niet gebruikt, dan kan je die verkopen aan je buren, een vereniging of een bedrijf. Dit heet: Zelflevering+. Sinds dit jaar (2025) mogen bedrijven elkaar stroom leveren, waarschijnlijk mogen consumenten dat vanaf volgend jaar óók. ‘

Met andere woorden: als inwoners, organisaties en bedrijven die samen een energiegemeenschap vormen, investeren in een eigen zonneveld of windenergie inkopen, dat kunnen zij samen de prijs afspreken die de klant betaalt. Zonder winst hoeven alleen de kosten te worden gedekt en kan de verkoopprijs van de stroom dus net een paar cent lager zijn.

Binnen een energiegemeenschap wekken deelnemers zelf duurzame stroom op (zon en wind) en leveren zij ook stroom aan elkaar. Het aandeel stroom dat de gemeenschap opwekt, wordt steeds groter. Ook op dit front is Energiek Alphen aan de Rijn momenteel zeer actief, zoals met het project Gemeenschap in Balans (Glanskern) Benthuizen.

In Glanskern Benthuizen werken we sinds 2023 samen met het Dorpsoverleg Benthuizen concreet aan de bouw van deze energiegemeenschap. Op dit moment (voorjaar 2025) wordt op zeven locaties het verbruik en de opwek van stroom gemeten en wordt berekend hoeveel stroom de deelnemers (zowel inwoners als organisaties, verenigingen en bedrijven) kunnen delen. Onze schatting is dat zij – om te beginnen – zo’n 40 procent van het gezamenlijke verbruik kunnen delen. Als steeds meer inwoners, organisaties en bedrijven meedoen aan de gemeenschap kan dat oplopen tot wel 90 procent, dankzij slim investeren en goede sturing op het energieverbruik. De deelnemers aan de energiegemeenschap zitten dan als het ware onder een ‘stolp’, die nog maar 10 procent van de stroom van het landelijke net nodig heeft en dus netcongestie tegengaat.

Zo wordt Benthuizen een Glanskern die zelf beslist over zijn energie. Dat kan ook in andere wijken en dorpskernen van de gemeente! Met het Dorpsoverleg Hazerswoude-Rijndijk Oost zetten we dit jaar al samen de eerste stappen met de organisatie van vier Energie-avonden voor inwoners van deze wijk.